Achtergrond
De wereld van de zorg is door de opkomst van informatie- en communicatietechnologie de laatste 25 jaren onderhevig aan grote veranderingen. Pc, laptop of tablet en smartphone hebben hun intrede gedaan op de werkvloer en zijn daar niet meer weg te denken. De meeste ziekenhuizen hebben inmiddels hun papieren patiëntendossier ingeruild voor een elektronisch patiëntendossier en streven naar een papierloze werkomgeving, waarbij informatie in de intranetomgeving van het ziekenhuis opgeslagen wordt en beschikbaar is.
Het is voor zorgverleners steeds beter mogelijk om informatie met patiënten of collegae uit te wisselen via internet. Individuele patiënten kunnen hun eigen dossier raadplegen, online vragenlijsten beantwoorden of vragen stellen aan hun behandelend arts. Groepen patiënten delen informatie over hun ziekte en behandelmogelijkheden in online communities. Het einde van de digitale ontwikkelingen is nog niet in zicht. De mogelijkheid die patiënten hebben om data over hun eigen gezondheid te verzamelen via apps, leidt ertoe dat ook het gebruik van apps en het koppelen van data uit verschillende systemen in de toekomst in de spreekkamer onderwerp van gesprek zal worden.
Zorgprofessionals moeten meegroeien in deze veranderende omgeving. Naast het bijhouden van de ontwikkelingen in het (para)medisch of verpleegkundig vak, moet de zorgprofessional inmiddels ook competent en vaardig zijn in de omgang met de verschillende digitale systemen. Zorgorganisaties ondersteunen hun medewerkers bij het verkrijgen van digitale competenties en vaardigheden. Echter volstaat een training niet altijd om in de praktijk goed uit de voeten te kunnen met het geleerde. Het gevaar bestaat dat een deel van de zorgprofessionals onvoldoende digitale competenties en vaardigheden heeft om aangehaakt te blijven bij de ontwikkelingen. Met als gevolg dat er ondoelmatig omgegaan wordt met beschikbare ict-middelen en de kwaliteit van registratie en communicatie niet optimaal is, wat zelfs tot patiëntonveilige situaties zou kunnen leiden. Een ander gevolg kan zijn dat de zorgprofessional onvoldoende gemotiveerd is om mee te denken in de verdere ontwikkeling van digitale zorg. Onderzoek heeft uitgewezen dat de zorgverlener een bepalende en doorslaggevende rol heeft bij de implementatie van zorgtechnologie (Dohmen, 2012). Het is dus de moeite waard om tijdig te investeren in digitale kennis en vaardigheden van zorgprofessionals.
Dohmen, D.A. J. (2012). De ‘e’ van e-Health. Juiste energie voor optimale implementatie van moderne technologie in de zorg thuis. Enschede: Universiteit Twente.
Doelstelling
Het verkrijgen van inzicht in de betekenis en behoeften van verpleegkundigen bij problemen in het gebruik van informatie- en communicatie technologie op de werkvloer. Tevens streven we naar het inzichtelijk maken van trainingsinhoud en -vorm die aansluiten bij de behoeften. Op basis van de kennis die we hierbij opdoen willen we een training op maat aanbieden, die hen helpt de digitale competenties en vaardigheden in de zorg te verbeteren.
Onderzoeksopzet
Het onderzoek wordt als volgt opgebouwd;
- Literatuurscan;
De literatuurscan moet leiden tot een topiclist met gespreksonderwerpen die een rol spelen bij het leren werken met digitale systemen. Deze topiclist wordt ter beoordeling voorgelegd aan enkele experts op het gebied van ICT en verandermanagement.
- Interviews;
Semi-gestructureerde open interviews met verpleegkundigen vinden plaats. De definitieve groepsgrootte zal later bepaald worden en hangt af van het bereiken van verzadiging in de interviews. Verslaglegging van de interviews vindt plaats.
- Analyse;
Inzicht verschaffen in de betekenis en behoeften van verpleegkundigen en de belemmerende en bevorderende factoren bij het aanleren en de omgang met de verschillende digitale systemen;
Realisatie van een overzicht van mogelijke trainingsinhoud- en trainingsvormen;
- Training;
Ontwikkelen van een training. Een eerste (pilot) training heeft plaatsgevonden
Beoogde resultaat
Het volgende resultaat wordt in dit onderzoek beoogd;
- Inzicht in de betekenis van de introductie van digitale zorg voor verpleegkundigen die moeite hebben de digitale ontwikkelingen te volgen;
- Inzicht in behoeften van verpleegkundigen die moeite hebben de digitale ontwikkelingen te volgen;
- Inzicht geven in belemmerende en bevorderende factoren voor het verkrijgen van digitale competenties en vaardigheden van verpleegkundigen;
- Inzicht in mogelijke trainingsinhoud en- vormen die aansluiten bij de behoefte vanver[pleegkundigen in het verbeteren van digitale competenties en vaardigheden, zodat zij de aansluiting bij digitale ontwikkelingen kunnen vinden.
- Realisatie van een eerste trainingsopzet.
Planning
Literatuurscan en ontwikkeling vragenlijst in Q1 2017, werving deelnemers in Q3 2017, interviews in Q4 2017, analyse tot Q2 2018, rapportage en vaststellen trainingsinhoud en vorm Q3 en Q 4 2018.
Resultaten
Onderzoeksverslag
Als resultaat van dit project is een onderzoeksverslag beschikbaar van het kwaltatieve onderzoek dat heeft plaatsgevonden. Tien verpleegkundigen uit het Radboudumc die moeite ervaren met de integratie van het werken met digitale systemen in de praktijk, zijn geinterviewd.
Conclusie
Uit de interviews bleek dat een niet optimale fit tussen het individu, de taak en de technologie bij deze verpleegkundigen vaak voorkwam. Er is een groep, vaak wat oudere, verpleegkundigen die vanuit zichzelf weinig plezier en interesse heeft in het gebruik van digitale systemen en toepassingen. Een ontbrekende of een ineffectieve opleiding en te beperkte tijd om zich systemen eigen te maken, belemmert hen in de omgang hiermee. De opleiding en training die ze krijgen is voor hen niet effectief omdat deze vaak te snel gaat, niet aansluit bij de praktijk en in een grote groep plaatsvindt. Onzekerheid en angst, stress en frustratie tijdens het werk zijn hiervan het gevolg. Dit leidt tot bewust begrenzen, uitstellen of vermijden van het gebruik van systemen en toepassingen.
De geïnterviewden gaven factoren en maatregelen aan die de fit juist kunnen bevorderen. Dit biedt aanknopingspunten voor verandering. Belangrijk is het bespreekbaar maken van de aanwezige problemen tijdens het werk. Aandacht hiervoor en erkenning hiervan door de leidinggevende bevordert het gezamenlijk toewerken naar een beter digitaal functioneren. Om een betere omgang met digitale systemen en toepassingen te realiseren, is tijd voor scholing op maat en voor herhaling nodig. Ook moeten leidinggevende, collegae en ICT-deskundigen een cultuur realiseren waarbij laagdrempelig hulp op maat beschikbaar is om deze ervaren verpleegkundigen voor de toekomstige zorg te kunnen behouden.
Interventies
Bij de implementatie van zorginnovaties besteden organisaties veel aandacht aan de elementen ‘taak’ en ‘technologie’. Het element ‘individu’ blijft hierbij vaak onderbelicht. Wij bevelen negen interventies aan om verpleegkundigen voldoende digitaal fit te maken en te houden.
- Creëer bewustwording in de organisatie bij bestuurders, lijnmanagers, beleidsmakers en IT-afdeling over het cruciale belang van de fit tussen mens, taak en technologie en de daarbij horende digitale vaardigheden. Benadruk daarbij dat het risico bestaat dat het individuele aspect onderbelicht blijft en dat dit element extra aandacht behoeft.
- Bepaal een digitaal basisniveau voor de verschillende groepen medewerkers. Wees duidelijk dat dit basisniveau gevraagd wordt van iedereen in die groep. rapportagesystemen voor lijnmanagers en medewerkers voor inzicht in de mate waarin het gewenste training voor verpleegkundigen aan het gebruik van tekstverwerking, e- mail, powerpoint, zoekvaardigheden (internet, intranet, mappen) en werken met het epd.
- Besteed structureel aandacht aan het onderwerp digitale vaardigheden in ontwikkelings- en jaargesprekken met medewerkers. Hierdoor krijgen medewerkers de ruimte voor het verwoorden van weerstanden en mentale blokkades. Geef naar aanleiding van deze gesprekken de betrokken medewerker de ruimte om zelf een plan te maken om het gewenste basisniveau te bereiken. Hierbij zijn medewerkers geholpen met duidelijkheid over de hoeveelheid tijd die zij hiervoor mogen nemen en mogelijke vormen waarmee ze dit plan in kunnen vullen.
- Agendeer dit thema in teambesprekingen om het mogelijk bestaande taboe over digitale vaardigheden bespreekbaar te maken en sensitiviteit hiervoor in een team te bevorderen.
- Zorg voor diverse vormen van werkplekleren. Mogelijkheden zijn;
- peer-to-peer, bijvoorbeeld tijdelijk gekoppeld werken met collega/maatje;
- oefentijd regelen voor training van vaardigheden en processen in digitale oefenomgevingen;(zowel op het werk als thuis, zowel individueel als in kleine groepen onder begeleiding)
- de mogelijkheid om instructies en antwoorden te zoeken via een FAQ-systeem.
- Houd bij het samenstellen van training- en opleidingsprogramma’s voor ogen: one size fits none. Ontwerp flexibele curricula met variatie in leertempo, stofbehandeling en oefenmogelijkheden. Laat cursisten zelf bepalen welk leertempo en welk leertraject bij hen past.
- Beschrijf bij ieder nieuw idee of projectvoorstel voor (zorg)innovatie de bestaande en ingeschatte risico’s op het gebied van de fit mens-taak-technologie als standaardonderdeel, inclusief maatregelen ter vermindering van de risico’s.
- Zorg voor continu contact en verbinding tussen zorgverleners en IT-applicatiespecialisten (vergroten fit tussen deze twee werelden), zodat de IT-ers nieuwe functionaliteit in de ontwerpfase al afstemmen op het proces (taak) dat ondersteund gaat worden en zodat na implementatie voor iedereen duidelijk wordt of gekozen oplossingen werken of niet.
- Zorg voor adequate en op de doelgroepen toegesneden communicatie en ondersteuning bij wijzigingen in de functionaliteit van IT-systemen. Laat daarbij (ook minder getalenteerde) gebruikers van IT-systemen bijdragen aan die communicatie voor collega’s: zorgtaal wordt beter begrepen dan IT-jargon.